१२ (द्वादश) ज्योतिर्लिंग –
भारतात शंकराची एकूण १२ महत्त्वाची मंदिरे आहेत. त्यांना १२ (द्वादश) ज्योतिर्लिंगे म्हणतात.स्वत: लिंगांच्या लिंगास ज्योतिर्लिंग असे म्हणतात. धर्मशास्त्राने या ज्योतिर्लिंगांच्या यात्रेचा क्रम सांगितला आहे, तो असा :
सौराष्ट्रे सोमनाथं च श्रीशैले मल्लिकार्जुनम्। उज्जयिन्यां महाकालमोङ्कारममलेश्वरम् ॥१॥
परल्यां वैद्यनाथं च डाकिन्यां भीमशंकरम्। सेतुबन्धे तु रामेशं नागेशं दारुकावने ॥२॥
वाराणस्यां तु विश्वेशं त्र्यम्बकं गौतमीतटे। हिमालये तु केदारं घृष्णेशं च शिवालये ॥३॥
एतानि ज्योतिर्लिङ्गानि सायं प्रातः पठेन्नरः। सप्तजन्मकृतं पापं स्मरणेन विनश्यति ॥४॥
हिंदु धर्मानुसार अस म्हसणल जात की जी व्यजक्ति “वरील बारा ज्योुर्तिलिंगाचे नावानुरुप मंत्र” जर दररोज पहाटे व सायंकाळी जपन केला तर सात जन्मागतील झालेला पाप ज्योजर्तिलिंगाच्या स्म रणामुळे / जप केल्यापमुळे सर्व पापांचा विनाश होतो.
सोमनाथ (गुजरात -गीर सोमनाथ जिल्हा/वेरावळ)
मल्लिकार्जुन (आंध्रप्रदेश – श्रीशैल्य)
महांकालेश्वर (मध्यप्रदेश – उज्जैन)
ओंकारेश्वर (मध्यप्रदेश – ओंकारेश्वर,खंडवा जिल्हा)
वैजनाथ (महाराष्ट्र – परळी, बीड जिल्हा)
भीमाशंकर (महाराष्ट्र – भीमाशंकर,खेड तालुका, पुणे जिल्हा)
रामेश्वर (तामिळनाडू – रामेश्वर,रामनाथपुरम जिल्हा)
नागनाथ (महाराष्ट्र – औंढा नागनाथ,हिंगोली जिल्हा)
विश्वेश्वर (उत्तर प्रदेश – वाराणसी)
त्र्यंबकेश्वर (महाराष्ट्र – त्र्यंबकेश्वर, नाशिक जिल्हा)
केदारनाथ (उत्तराखंड – केदारनाथ,रुद्रप्रयाग जिल्हा)
घृष्णेश्वर (महाराष्ट्र -वेरुळ,खुल्ताबाद तालुका, औरंगाबाद जिल्हा)